تفسیر انوار القرآن - نوشته: عبدالرؤوف مخلص
مکی است و داراي 5 آيه است.
وجه تسميه: اين سوره به‌نام شب قدر كه قرآن در آن نازل گرديده است، «قدر» يعني شرف و عظمت ناميده شد چنان‌كه خداي سبحان در مطلع آن مي‌فرمايد: إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ .
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ (1)
«همانا ما آن را در شب قدر نازل كرديم» يعني: ما قرآن را در شبي بزرگ و داراي قدر و منزلتي عظيم نازل كرده‌ايم. پس آن را به‌سبب شرف و منزلت عظيم آن «قدر» ناميدند. دليل ديگر نامگذاري آن به قدر اين است كه خداي سبحان همه چيزهايي را كه مشيت وي تا سال آينده بر آن رفته‌است، در آن شب مقدر و برنامه‌ريزي مي‌كند. نزول قرآن در شب قدر كه از شبهاي مبارك رمضان مي‌باشد، بدين معني است كه قرآن تماما در اين شب از لوح محفوظ به آسمان دنيا نازل شد ولي نزول آن از آسمان دنيا نزولي تدريجي بود كه برحسب نياز در ظرف بيست‌وسه سال بر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم نازل گرديد. در حديث شريف به روايت ابوهريره رضی الله عنه آمده است كه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: «قد جاءكم شهر رمضان، شهرمبارك افترض الله عليكم صيامه، تفتح فيه أبواب الجنة وتغلق فيه أبواب الجحيم، وتغل فيه الشياطين، في ليلة خير من ألف شهر، من حرم خيرها فقد حرم: اينك ماه رمضان بر شما آمد، ماهي مبارك كه خداوند متعال در آن روزه‌اش را بر شما فرض گردانيده، در آن درهاي بهشت باز و درهاي دوزخ بسته مي‌شود و در آن شياطين در قيد و زنجير قرار داده مي‌شوند، در شبي كه بهتر از هزار شب است، هر كس ازخير آن محروم شد، بي‌گمان (از هرخيري) محروم گردانيده شده است». همچنين در حديث شريف آمده است: «من قام ليلة القدر إيمانا واحتسابا، غفر له ما تقدم من ذنبه: هر كس از روي ايمان و به‌قصد قربت شب قدر را (براي نماز و نياز) به‌پا خاست، آنچه كه از گناهانش گذشته است بر وي آمرزيده مي‌شود».
شايان ذكر است كه احاديث وارده در تعيين شب قدر، مختلف مي‌باشد اما آنچه كه اكثر علما برآنند، اين است كه شب قدر، شب بيست‌وهفتم رمضان هر سال مي‌باشد؛ و از علامات آن اين است كه خورشيد در بامداد آن سپيد طلوع مي‌كند و شعاعي ندارد. در حديث شريف به روايت جابربن‌عبدالله رضی الله عنه آمده است كه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم درباره شب قدر فرمودند: «من شب قدر را ديدم اما آن را فراموشم ساختند. شب قدر در شبهاي دهه اخير رمضان است و شبي است معتدل، نه گرم و نه سرد، روشن و سپيد، گويي كه در آن ماهي تمام مي‌تابد. آن شب شيطان بيرون نمي‌آيد تا آن‌كه صبحش روشن گردد». در روايت ديگري آمده است: «خورشيد در صبحگاه شب قدر، ضعيف و سرخ رنگ ظاهر مي‌شود». روايت شده است كه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم از خانه بيرون شدند تا به مردم از شب قدر خبر دهند؛ در اين اثنا دو مرد را كه باهم در كشمكش بودند در برابر خود يافتند پس آن خبر را فراموش كردند. حكمت در پنهان داشتن شب قدر مانند حكمت در پنهان داشتن وقت وفات و روز قيامت است تا مكلف به طاعات رغبت كرده و بر سخت‌كوشي و جد و جهد خود در اين راه بيفزايد، غفلت و سستي نكند و بر شب مخصوصي تكيه ننمايد.
وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (2) لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3)
«و تو چه داني كه شب قدر چيست؟» استفهام براي تفخيم و بزرگداشت شأن شب قدر است، يعني: تو مرتبه و پايه نهايي فضل و شرف شب قدر را درك نكرده‌اي زيرا «شب قدر بهتر از هزار ماه است» يعني: عمل نيك در آن، بهتر از عمل نيك در هزار ماهي است كه شب قدري در آنها نباشد.
مجاهد در بيان سبب نزول مي‌گويد: در ميان بني‌اسرائيل مردي بود كه شب تا صبح را احيا مي‌كرد و به پا مي‌خاست سپس روز نيز تا شب با دشمن جهاد مي‌كرد و او هزار ماه بر اين نمط عمل كرد. پس خداوند جلّ جلاله فرمود: شب قدر بهتر از هزار ماهي است كه آن مرد در آنها عمل صالح انجام داد.
تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ (4)
سبب برتري شب قدر بر هزار ماه اين است كه: «در آن فرشتگان با روح به اذن پروردگارشان فرود مي‌آيند» از آسمانها به‌سوي زمين «براي هر امري» يعني: فرود مي‌آيند براي پرداختن و سامان دادن به هر امري كه خداوندجلّ جلاله آن را تا سال آينده مقدر و به آن حكم كرده‌است. روح: جبرئيل علیه السلام است و هرچند كلمه «فرشتگان» شامل او نيز مي‌شود ولي از او به سبب فزوني شرفش مخصوصا نيز يادآوري شد پس اين از باب عطف خاص بر عام است. از فوايد فرود آمدن فرشتگان اين است كه ايشان در زمين انواع طاعاتي را مي‌بينند كه در ميان اهالي آسمانها نديده بودند همچنين آنها در زمين فرياد ناله و زاري گنه‌كاراني را مي‌شنوند كه ناله و زاري آنها نزد خداوند جلّ جلاله دوست‌داشته‌تر از زمزمه تسبيح مسبحان است پس در اين حال به يك‌ديگر مي‌گويند: بياييد صدايي را بشنويم كه نزد پروردگار ما دوست‌داشته‌تر از تسبيح ما مي‌باشد.
سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ (5)
«آن شب تا دم طلوع فجر محض سلامتي است» يعني: تمام آن شب سلامتي و خير است و هيچ شري در آن نيست و تا هنگام دميدن سپيده‌دم، فرود آمدن فرشتگان در آن قطع نمي‌شود به‌طوري كه آنها گروه‌گروه و پياپي تا طلوع سپيده‌دم از آسمان فرود مي‌آيند. مجاهد در تفسير آيه كريمه مي‌گويد: «آن شب، شب سالمي است كه شيطان نمي‌تواند در آن گزند و آزاري برساند». شعبي مي‌گويد: «مراد از سلام، سلام گفتن فرشتگان بر اهل مساجد در شب قدر است از هنگامي كه خورشيد پنهان مي‌شود تا آن‌گاه كه بامداد طلوع مي‌كند».
بازگشت به لیست سوره ها وب سایت تفسیر انوار القرآن جستجو دانلود نظرات شما درباره